afvalkathedraal binckhorst den haag

ideeën voor hergebruik

“Wat is er nodig om hier een onderscheidende gebiedsontwikkeling te laten plaatsvinden in aansluiting op de behoefte vanuit een leefbare stad?”

Onlangs presenteerden vijf jonge architectenbureaus hun visie op deze vraag, en specifiek hun inzending voor de prijsvraag ‘Hergebruik Afvalkathedraal Binckhorst Den Haag’ – een prijsvraag naar initiatief van Jan Brouwer en Job Roos. De architectenbureaus Site Practice, Atelier Tomas Dirrix, VLOT architecten, C-A-S en ATELIERUS hebben ieder hun eigen invulling gegeven aan deze boeiende opdracht.

Duurzame welvaart

De avond werd geopend door Nicholas Clarke, architectuur- en erfgoedspecialist, die een vergelijking maakte tussen de ‘welvaart’ van het bos en die van de stad. “Duurzame ontwikkeling is streven naar welvaart.” Een bos creëert zijn eigen rijke voedingsbodem door een variëteit aan lagen grondstoffen te deponeren. “Elke laag representeert een tijdvak en draagt het geheugen van zijn eigen tijd over aan het volgende tijdvak. De welvaart van wat groeit in en op de bodem zit ‘em niet in hoe verrijkt elk laag is, maar in de variëteit van de bodem: denk eraan als chrono-diversiteit.  Wat is chronodiversiteit? – de variatie wat door tijd heen is gecreëerd.” Ook de stad gedijt en wordt ‘welvarender’ door de tijd heen als er “een diepe bodem (is) waaruit diversiteit zijn kracht put.” Het gaat Clarke dus niet per definitie over het behoud van erfgoed: het gaan hem om het “gunnen van een chrono-diversiteit en daarmee een brede welvaart aan de stad. Chrono-diversiteit vraagt aandacht voor wat is. Duurzaamheid is welvaart en welvaart wortelt zich in diversiteit. Het behoud van diversiteit in de stad vraagt om zorg voor de bodem [- en dus wat er al is)].”

Zo was deze prijsvraag was niet alleen gericht op het herbestemmen van een gebouw, maar gaat het vooral ook over gebiedsontwikkeling en duurzame omgang met erfgoed en cultuurhistorie bij nieuwe stedelijke ontwikkelingen.

"Het behoud van diversiteit in de stad vraagt om zorg voor de bodem - en dus wat er al is: Slopen is het nieuwe roken"
Nicholas Clarke

Gebiedsontwikkeling in Den Haag

De stad Den Haag heeft grootse plannen om de binnenstad uit te breiden met een groot aantal woningen en werkgebouwen. De Binckhorst is één van de gebieden waar ontwikkeling in volle gang is. De vuiloverslag van de AVR (Afvalverwerking Rijnmond) verrees in de jaren ’90 midden op het terrein van de voormalige gasfabriek van Den Haag. De verwachting is dat deze Afvalkathedraal in de nabije toekomst leeg komt te staan: een mooie kans voor een onderscheidend en onderzoekend ontwerp naar een vitale herbestemming op een unieke plek, op het snijvlak van verschillende Haagse gebiedstransformaties (Central Innovation District-gebieden en de Binckhorst).

Jurylid Job Roos: “Erfgoed, zowel materieel als immaterieel, kan een bijzonder waardevolle en inspirerende prikkel zijn tijdens het ontwerpproces. Het is deel van onze collectieve culturele geschiedenis en verdient het om mee te doen in de herontwikkeling van onze steden. Niet als geïsoleerde objecten maar als integraal onderdeel van onze leefomgeving. Het kunnen vitale ankerpunten zijn binnen nieuwe delen van de stad.”

Ideeënprijsvraag Afvalkathedraal

Hoe kan de Afvalkathedraal een ‘vitaal ankerpunt’ worden in Den Haag? Om ideeën hiervoor aan te jagen werd deze prijsvraag uitgeschreven. Uit de 24 aanmeldingen die werden gedaan in de voorselectie selecteerde de vakjury vijf architecten die hun ideeën mochten presenteren.

In de voorstellen is breed gekeken naar de historische context, naar de bestaande bebouwing en het aanwezige landschap, naar het gebruik door en voor ondernemers en bewoners van het gebied en van de stad – en zowel naar problemen als mogelijkheden. Er is belangstelling getoond voor maatschappelijke verbindingen, voor klimaat, natuur, ecologie en bodemvervuiling, en uiteraard voor afval. Soms zijn er nieuwe routes gemaakt, soms zijn oude verbindingen hersteld en soms zijn de bestaande routes juist behouden. De aandacht die is geschonken aan de oevers, het water en verbinding met het gebied rondom de Binckhorst behoeft nadere reflectie. De plannen reiken tal van ideeën aan voor de verknoping van het gebied met het CID.

"Het geheel aan visies en ideeën tezamen bieden inspirerende handreikingen voor de toekomst van de Afvalkathedraal en de Binckhorst. Alle 5 geselecteerden zijn daarom winnaar"
De jury

Zo presenteerden VLOT architecten met hun plan Behouden Waard een alternatief voor volledige vernieuwing en gaat het uit van de reeds aanwezige, vaak verborgen, kwaliteiten van het gebouw. Sloop of demontage wordt tot het uiterste beperkt; de materialen worden hergebruikt en nieuwe toevoegingen zijn duurzaam. Een van de gevels wordt verwijderd waardoor het gebouw in open verbinding met het water komt te staan.

In het plan Kring Den Haag  van C-A-S gaat de Afvalkathedraal dienst doen als circulaire campus voor materialen die in en om het gebied beschikbaar komen voor hergebruik. Het gebouw fungeert als vrijhaven, als plek voor allerhande (culturele) activiteiten en als kringloopwinkel.

De Kathedraal van de Dingen van Site Practice stelt het omarmen van het erfgoed dat aanwezig is boven verandering. Het ontwerp sluit aan op een bestaand parkontwerp maar is qua programmering vrij gelaten. Het plan is vooral gericht op het proces: er wordt een participatieproces voorgesteld dat niet volgordelijk maar juist gelijktijdig verloopt.

De Ministry of Fertile Soil van Atelier Tomas Dirrix stelt de vraag: ”Wat als de afvalverwerkingsinstallatie een afvalverwerkingsinstallatie blijft?” Zij stellen dat nieuwe ontwikkelingen in een stad zich zelden bezig houden met het feit dat elke nieuwe inwoner ook gelijk staat aan de komst van meer afval. De Afvalkathedraal wordt in dit plan ingezet om de afvalberg van Den Haag te reduceren door het composteren van bioafval. De verkregen compost kan de grond van het park rondom het gebouw verbeteren.  Doordat het gebouw in het centrum van Den Haag staat, blijft het afval zichtbaar voor de bewoners van de stad die hierdoor eraan herinnerd worden om minder te consumeren en weg te gooien.

Het plan Divina Narcotica van Atelier US biedt een oplossing voor een verborgen probleem in de Binckhorst: drugsgebruik.  Het plan is gebaseerd op het decriminaliseren van hiervan.  In het gebouw is plaats voor de fabricatie van drugs, maar ook voor educatie, medische ondersteuning en psychologische begeleiding.

Bekijk hier de presentaties van de 5 finalisten.