grôôt kwartier, den bosch

van zorgstad naar werkstad

Na jaren van leegstand wordt het voormalig terrein van Groot Ziekengasthuis van Den Bosch nieuw leven ingeblazen. In opdracht van MWPO maken Braaksma & Roos Architectenbureau en Houben / Van Mierlo het ontwerp voor de herontwikkeling van het monumentale Stergebouw, het Zusterhuis en het Mariapaviljoen. De monumenten krijgen een nieuwe mix aan functies; een inspirerend woon-, werk- en verblijfsgebied. Tussen de gebouwen ontstaat een aantrekkelijke publieke buitenruimte die de monumenten onderling verbindt. Het Grôôt Kwartier wordt de plek waar wonen, werken en ontmoeten een nieuw gezicht krijgt.

Het voormalig Groot Ziekengasthuisterrein – in de volksmond Het Grôôt –  speelde sinds begin 1900 een belangrijke rol in Den Bosch. Na decennia lang intensief gebruik als het centrum van de gezondheidszorg heeft Den Bosch sinds 2011 een nieuw ziekenhuis aan de rand van de stad. Het oude Groot Ziekengasthuisterrein is daarmee al een aantal jaar onderdeel van een grote gebiedstransformatie, genaamd Het Gasthuiskwartier. Gelegen in de binnenstad is de naaste omgeving verhard, verdicht en is er weinig ruimte voor groen. Nu krijgt het Gasthuiskwartier een belangrijke rol als groene verbinder in dit nieuwe stuk stad. Door een bruisende werkplekfunctie wordt het er levendig, gezellig en druk.

Deze plek in het centrum van Den Bosch wordt al eeuwen gekenmerkt door een zorg functie. In 1909 wordt het stergebouw naar ontwerp van Jan Vrijman gerealiseerd als ziekenhuis. Aan de noordzijde wordt al snel een operatiegebouw aangebouwd en aan de zuidzijde wordt het complex uitgebreid met het Zusterhuis en Mariapaviljoen. In de jaren ’70 wordt het nog eens uitgebreid met een grote nieuwbouw waarvoor de gehele woonwijk aan de noordzijde plaats moet maken. Dit stukje Den Bosch is een stad in het klein, een zorgstad. Met het vertrek van de ziekenhuisfunctie in 2011 zijn de meeste uitbreidingen afgebroken. Alleen de monumenten en een kenmerkende verbindingsgang resteren. Het verweven stedelijke karakter van deze plek is het uitgangspunt voor de herontwikkeling. Braaksma & Roos Architectenbureau ontfermt zich over de transformatie van het stergebouw en het Mariapaviljoen en Houben / van Mierlo richt zich op het Zusterhuis.

De vroeg 20e eeuwse architectuurfilosofie is duidelijk afleesbaar aan de monumenten. Zon, schone lucht en een groene omgeving waren belangrijke ingrediënten voor het herstel van de patiënten. Het gasthuis beschikte dan ook over grote ziekenzalen die bijna doen denken aan schildersateliers; hoge plafonds en royale raamopeningen en speciale ‘luchtkamers’ om de patiënten zo veel mogelijk van zon en frisse lucht te voorzien. Ook de groene hoven rondom de gebouwen hadden een belangrijke rol in het herstel van de patiënten maar zijn door de jaren heen versteend en tot parkeerplaats getransformeerd.

Het Grôôt Kwartier transformeert van zorgstad tot werkstad. In de rijksmonumenten komen zo’n 400 werkplekken. Voor ondernemers die net gestart zijn tot groeiende ondernemers en zzp’ers. Naast werk is er ook ruimte voor andere functies, zoals een kinderdagverblijf en horeca. Verspreid over het gebied worden ook 32 huurwoningen gerealiseerd.

Volgend aan de bestaande verweven structuur krijgt de centrale as tussen het Mariapaviljoen en het Stergebouw opnieuw een belangrijke verbindende rol. De ruimtelijke kwaliteit van de gebouwen wordt gekoesterd en waar mogelijk worden de oorspronkelijke details zoals de terrazzo vloeren gerestaureerd. Op de begane grond is de publieke laag waarin werken, ontspannen en dwalen elkaar afwisselen. Groene wandelzones door de verschillende hoven verbinden de gebouwen onderling en bieden fijne verblijfsruimten voor ontspanning en ontmoeting. De noordzijde van het Stergebouw transformeert van voormalige achterkant tot een tweede voorkant die het complex ook aan deze zijde met de nieuwe stadswijk verbindt.

Het resultaat is een doorwaadbaar stukje stad waarin niet alleen de gebouwen met elkaar in verbinding staan maar ook verschillende gebruikers met elkaar in contact komen. Allereerst wordt het monumentale complex ontdaan van verstorende aanbouwen, en bestaande ‘wonden’ worden op eigentijdse wijze geheeld, met aandacht voor duurzaamheid. Monumentale kwaliteiten worden gekoesterd en inspireren de sfeer voor het nieuwe gebruik. Oud en nieuw smelt samen in een levendige werkstad waar gewoond, gewerkt en ontspannen kan worden. De ruim 6 meter diepe kelder van het voormalig apothekersgebouw krijgt een nieuw leven door de ruimte als creatieve makerspace te gebruiken. Boven op deze kelder komt een nieuw volume met diverse werkplekken voor verschillende werkvormen.