Haarlemmermeermuseum De Cruquius

uitbreiding van het monumentale stoomgemaal

Gelegen aan de rand van de Ringvaart staat het Rijksmonumentale stoomgemaal de Cruquius. Een kolos afkomstig uit de industriële revolutie waarin techniek en architectuur op indrukwekkende wijze samenkomt. Tegenwoordig doet het dienst als museum en is het onlangs gefuseerd met Historisch Museum. Het nieuwe museum – Haarlemmermeermuseum de Cruquius – vestigt zich aan de flanken van het Rijksmonument en behoeft daarvoor aanvullende expositieruimte. Braaksma & Roos Architectenbureau realiseert het ontwerp voor de huisvesting van het nieuwe museum.

In de fusie tussen Museum de Cruquius en Historisch Museum de Haarlemmermeer komen het verhaal van de drooglegging door het gemaal en het verhaal over de ontwikkeling van de polder samen. Deze samenkomst brengt ook de vraag naar aanvullende museumruimte met zich mee. De opgave behelst daarmee een nieuwbouwvolume dat het monumentale gemaal niet overstemt maar ingetogen reageert op context en voorziet van extra expositieruimte, een uitnodigende entree en uitbreiding voor de bestaande horeca.

Het monumentale stoomgemaal de Cruquius staat aan de rand van de historische driehoek Leiden, Haarlem en Amsterdam. Daartussen bevond zich eeuwen lang het grootste meer van Holland tot deze in de tweede helft van de 19^e eeuw in slechts een paar jaar tijd werd drooggelegd en er een enorm nieuw polderlandschap ontstond. Een belangrijke gebeurtenis in de Hollandse geschiedenis en kenmerkend voor de hoogtijdagen van de industriële revolutie. Het werk waar voorheen honderden molens voor vereist waren kon nu met slechts drie industriële stoomgemalen. De Cruquius was één van deze gemalen. Sinds 1933 is het industriële bouwwerk niet meer nodig om de polder droog te houden en wordt het een reserve gemaal. Tegenwoordig doet het dienst als museum en is het een geliefde stop van menig fietser over de dijk langs de Ringvaart.

Het Monumentale stoomgemaal bevindt zich op de dijk en markeert de scheiding tussen het dijkniveau en het polderniveau; het oude en het nieuwe land. Het ontwerp voor de nieuwbouw stelt zich ten dienst van de beleving van deze niveaus en benadrukt deze in de verdeelde materialisatie van de gevel. Geïnspireerd op de eenvoudige karren waarmee de arbeiders handmatig de polder ontgonnen heeft het nieuwe volume een sobere vorm en verhoudt het zicht volgens poldertypologie haaks op het water.

Met het inlandse gebaar van de nieuwbouw ontstaat een landschappelijke eenheid tussen oud en nieuw met een vanzelfsprekende routing die in de laaggelegen polder begint, aan de voet van de dijk. Middels een tunnel verbindt de nieuwbouw zich met het oude gemaal. Binnen in de tunnel onthult zich aan de ene zijde de roestige stalen damwand die het water stuit, en aan de andere zijde kijkt men uit over de uitgestrekte polder. Bovenop de tunnel is er ruimte voor buiten terras van het bestaande theehuis (de oude opzichterskeet) met zicht rondom. hier wordt het hoogteverschil duidelijk voelbaar. De vormgeving van de nieuwbouw onderstreept het landschap met passende ingetogen tonen en een solide basement die het polderniveau markeert. Vanaf dijkniveau zet de nieuwbouw zich voort in serieel geplooid cortenstaal dat doet denken aan de beweging van water, refereert aan de geoxideerde damwanden en een expressief spel aangaat met het beroemde Hollandse polderlicht.